Ciosmy

Wieś położona w zachodniej części Gminy Biłgoraj. Pierwotnie nosiła nazwę Ciosmaki od nazwiska pierwszych osadników – założycieli. Pierwsza wzmianka o Ciosmakach pochodzi z 1703 r. i mówi o istniejącym tam młynie o jednym kamieniu. W 1706 r. wymieniany jest jeszcze ,,stawek pod Ciosmakiem na Krynicach”, a w 1718 r. ,,karczma w Ciosmach”. W 1777 r. wybudowano nowy młyn na stawku u Ciosmów. W 1783 r. miejscowość jeszcze jako Ciosmaki wymieniana była w kluczu solskim Ordynacji Zamojskiej. Jednak już w 1793 r. w wizytacji parafii Puszcza Solska wieś wymieniona jest jako Ciosmy. W 1794 r. chłopom z Soli i Dąbrowicy za kwotę 28 zł za morgę sprzedano część ziem w Ciosmach. W 1807 r. wybudowano tu nową karczmę W 1845 r. nadal notowana była stara karczma oraz węglarnia. W okresie tym powstało Leśnictwo Ciosmy będące największą jednostką organizacyjną w Ordynacji Zamojskiej. Ciosmy składały się z kilu części: Byczek, Knieja, Pszczelna i Góra. W XIX w. znajdował się tam niewielki ośrodek garncarski.

Wioska ma bogatą historię związaną głównie z walkami partyzanckimi (przez Ciosmy przebiega pieszy szlak ,,Partyzancki), ale nie tylko. 21 marca 1863 r. w lasach okalających Ciosmy miała miejsce bitwa wojsk rosyjskich z oddziałem płk Leona Czechowskiego. Z 14 na 15 września 1939 roku przez okoliczne lasy przemieszczała się Grupa Operacyjna ,,Jagmin” gen. Jagmin – Sadowskiego. We wrześniu tego samego roku przemieszczała się tędy z nad Sanu 23 Dywizja Piechoty płk W. Powierzy. W 1940 r. zawiązała się we wsi organizacja zbrojna Bataliony Chłopskie, której celem była ochrona miejscowej ludności. W czerwcu i lipcu 1943 r. Ciosmy zostały częściowo wysiedlone przez hitlerowców. Wysiedleńcy trafili najpierw do obozu przejściowego w Budzyniu, a następnie na roboty przymusowe do III Rzeszy oraz do obozu koncentracyjnego na Majdanku. 15 czerwca 1944 r. w Ciosmach i pobliskiej wsi Szeliga zatrzymało się zgrupowanie polskich i radzieckich partyzantów odpoczywające po ciężkiej bitwie na Porytowym Wzgórzu. Doszło tam do walk partyzantów z oddziałami Niemców i Kałmuków. Wojska wroga zostały rozgromione, a w ręce partyzantów dostał się między innymi tabor z żywnością, bronią oraz ok. 200 końmi. W wyniku walk wieś została zbombardowana i częściowo spłonęła. Za udział miejscowej ludności w ruchu oporu Ciosmy zostały w 1980 r. odznaczone Krzyżem Partyzanckim.

Z Ciosmów wywodzi się jeden z pierwszych znanych rzeźbiarzy ludowych – Franciszek Ciosmak (1841 – 1914). Ponadto rzeźbą ludową zajmował się tu Józef Szuper, zaś haftem Julia Małek. We wsi jest szkoła, świetlica socjoterapeutyczna, boisko sportowe, remiza OSP oraz wzniesiona w 1982 r. kaplica p.w. Siedmiu Darów Ducha Św. będąca filią parafii Św. Michała Archanioła w Soli. Do małej architektury sakralnej należy zaliczyć znajdujące się tu kapliczki i krzyże. Z 1892 r. pochodzi kapliczka domkowa fundacji Jana Maksyma i Jana Ciosmaka. Z XIX w. pochodzą trzy kapliczki kłodowe. Jedna z nich znajduje się przy nieistniejącej już gajówce i opatrzona jest współczesną tabliczką poświęconą poległemu 21 marca 1863 r. Jozefowi Dąbczyńskiemu. W Ciosmach – Pszczelnej znajduje się pochodzący z 1858 r. drewniany krzyż z daszkiem. Na terenie wsi są również krzyże z początku XX w zwane w tradycji ludowej ,,czerwonymi” i ,,białymi” figurami. Do miejsc pamięci narodowej zaliczamy pomnik z piaskowca zbudowany jako hołd żołnierzom września i partyzantom poległym w latach 1939 – 1944 w walce z okupantem niemieckim, mogiłę nieznanych partyzantów wraz z pomnikiem oraz mogiłę żołnierza WP z 1939 r. usytuowaną przy wiadukcie kolejowym. Przez Ciosmy biegnie pieszy szlak ,,Partyzancki” oraz rowerowy szlak ,,Żurawinowy”, który prowadzi przez rezerwat przyrody „Obary” będący chlubą całej Gminy Biłgoraj. Co roku w Ciosmach odbywa się tzw. ,,Lato na żurawinowym szlaku” czyli impreza łącząca w sobie rajd rowerowy z piknikiem rodzinnym. Impreza ta organizowana jest przez działające na terenie wsi Stowarzyszenie ,,Dąb”.